طبیعت واژه ایست که با شنیدنش به یاد مراتع سرسبز،کوههای زیبا،دریاچه های چشم نواز و آبشارهای مرتفع افتاده و ناخودآگاه از آنها آرامش را طلب میکنیم.
کوهها،مخلوقاتی استوار هستند که در آرامش و سکوت فرو رفته اند و سالهاست در گوشه و کنار دنیا خودنمایی می‌کنند.
«کوههای آتشفشانی» اما متفاوتند…
آنها گاه این سکوت را در طبیعت می شکنند و ظاهر آرامشان،به ظاهری خشمگین تبدیل میشود.
از این دسته کوهها،در ایران نیز وجود دارند ؛ گرچه چندان هم فعال نیستند اما پدیده ای جالب در طبیعت ایران بشمار می روند.
کوههایی که با لب هایی سرشار از سکوت اما درونی مذاب و پرتلاطم ایستاده اند و صلابتشان را به رخ همگان میکشند.
در دنیای امروز از گردشگری بنام صنعت یاد شده و گردش مالی هنگفت و درآمد بالایی را در بسیاری از کشورهای توسعه یافته جهان شامل و زمینه ساز اشتغال زایی در جوامع می‌باشد.توریسم ورزشی شاخه ای از آن بوده و در این میان کوهنوردان به دلیل نوع رشته ورزشی شان که لازمه آن حرکت از نقطه ای به نقطه دیگر بصورت محلی،استانی،کشوری و حتی قاره ای می‌باشد نقش پر رنگ تری را دارا هستند.
در کشور ما هر ساله بسیاری از کوهنوردان جهت صعود به قلل کشورهای اطراف از مرز خارج میشوند ؛ قله هایی که شاید تنها بدلیل معروفیت و جاذبه کشور مقصد به عنوان هدف آنان قرار گرفته است. در حالیکه در داخل کشور قله های بسیاری با ویژگی ارتفاع،درجه سختی،تنوع گیاهی و قومیتی و دسترسی آسانتر وجود دارد که می‌توان از آنها برای جذب کوهنوردان داخلی و حتی خارجی استفاده و کمکی به اقتصاد محلی و حتی ملی داشت.
چندی پس از اجرا و ثبت موفقیت آمیز پروژه ملی ۳۱ قله بلند ۳۱ استان ایران (ققنوس) از آنجا که به دلیل گستردگی کشور و هزینه های بالایی که اجرای این پروژه بر دوش ورزشکاران به ویژه در این برهه اقتصادی میگذاشت،به فکر افتادیم تا شناسایی قله های آتشفشانی ایران را در برنامه خود قرار دهیم و پروژه ی ملی دیگری را (با الگوبرداری از صعود به هفت قله آتشفشانی هفت قاره جهان) به ایرانیان و جهانیان معرفی کنیم و مدالی دیگر برای کوهنوردی کشور تعریف کرده تا علاوه بر ایجاد تنوع در نوع مدال برای این رشته ورزشی،کوهنوردانی را که به هر دلیل قادر به اجرای پروژه ملی ۳۱ قله نیستند به سوی پروژه ای که «هزینه زمانی و مالی کمتری» در بر دارد سوق داده و انگیزه ای دیگر در آنها بوجود آوریم و همچنین منبع درآمد جدیدی برای هیاتهای شهرستانها و استانها با معرفی کوههای جدید ایجاد کنیم.
برای این منظور برخلاف پروژه ۳۱ قله،نه تقسیمات کشوری و ارتفاع بلکه جنس تشکیل دهنده کوهها را مورد توجه قرار داده و با همکاری سازمان زمین شناسی کشور ساختاری از شکل گیری کوهها را که براساس فعالیت آتشفشانی است مورد تحقیق و بررسی قرار دادیم.

شما عزیزان،در ادامه حاصل این تحقیقات را مطالعه خواهید کرد :
ابتدا لازم است به دلیل وجود یک بحث تخصصی و نقشی که در این پروژه ایفا میکنند،تعریف های کوه و آتشفشان از منظر دو سازمان زمین شناسی و فدراسیون کوهنوردی بیان شود :
۱) تعریف کوه : زمینی که نسبت به پیرامون خود بطور مشخصی برجسته تر بوده و حدودا ۶۰۰ متر از اطراف خود بلندتر باشد.
۲) تعریف آتشفشان : روزنه ای در سطح زمین که سنگ های گداخته،خاکستر و گازهای درون زمین از آن به بیرون فوران می کند و دارای جنس سنگ خاص آتشفشانی میباشد.

بر اساس تحقیقات انجام شده در سازمان زمین شناسی ایران ،دماوند، سبلان، سهند، تفتان، بزمان، قلعه حسن علی و شهسواران جزو «مناطق» مشخص آتشفشانی کشور هستند که شرح کوتاهی در مورد آنان نوشته میشود :

∆ دماوند : واقع در استان مازندران، بلندترین قله ایران و بلندترین قله آتشفشانی آسیا است.مخروط دماوند مربوط به فعالیت آتشفشانی دوران چهارم زمین شناسی یعنی دوران هولوسین بوده و آخرین فعالیت آن حدود ۳۸۵۰۰ سال پیش تخمین زده شده است.
دهانه آتشفشانی آن به قطر حدود ۴۰۰ متر بوده و همواره از یخ و برف پوشیده شده است.

∆ سبلان : این قله در غرب شهر اردبیل واقع شده و بعد از دماوند و علم کوه سومین قله بلند ایران محسوب میشود.آتشفشان سبلان از نوع آتشفشان نقطه ای و مخروطی است.این آتشفشان تا آخرین دوره یخچالی حدود ۲۰ تا ۷۰ هزار سال پیش فعال بوده است.در دهانه قله سبلان دریاچه وجود دارد.

∆ سهند : آتشفشان سهند در جنوب تبریز واقع شده است و از نظر تقسیم بندی کلاسیک آتشفشانی،جزو دسته مختلط بشمار می آید.یعنی فعالیت آتشفشانی آنها در چند مرحله صورت گرفته است.فعالیت این آتشفشان بین ۱۲ تا ۱۴ میلیون سال پیش بوده است.

∆ تفتان : این آتشفشان در جنوب،جنوب شرقی زاهدان و شمال،شمال غربی خاش قرار دارد.تفتان آتشفشانی جوان محسوب میشود که تا حدود ۱۰ هزار سال پیش فعالیت داشته است.تفتان در گویش بلوچی «تپتان» گفته میشود . تپت ، همان تفت یعنی گرم و داغ است و به معنای گرمای آتشفشان اطلاق میشود.

∆ بزمان : این آتشفشان جوانترین آتشفشان از نظر سنی در ایران محسوب میشود که در شمال غرب ایرانشهر و غرب خاش و جنوب غرب قله تفتان در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است.این کوه در شمال چاله جازموریان کویر لوت را از جازموریان جدا میکند.

∆ قلعه حسن علی : در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر راین در استان کرمان واقع شده است.آخرین زمان فوران این آتشفشان مشخص نیست اما احتمالا مربوط به دوره چهارم زمین شناسی میباشد.گفتنیست قلعه حسن علی،به احتمال قوی «بزرگترین دهانه آتشفشانی ایران» بوده و قطر تقریبی آن به اندازه ۱۲۰۰ متر و عمقی نزدیک به ۳۰۰ متر دارد؛در دهانه آن نیز دریاچه نمک وجود دارد.

∆ شهسواران : آتشفشان شهسواران در ۱۱۰ کیلومتری شمال غرب شهرستان خاش در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد.

ما با همکاری سازمان زمین شناسی کشور بیش از پنج ماه کمربند آتشفشانی ایران را از «سلماس» در استان آذربایجان غربی تا «بزمان» در استان سیستان و بلوچستان که شامل ۱۵ منطقه آتشفشانی و دهانه های بیشمار میشود (بین دو تا پنج دهانه را در هر منطقه) مورد بررسی قرار دادیم.

کوهها و دهانه های ناشناخته ای که راههای دسترسی به آنها تا آن زمان مشخص نبود یا کمتر صعود شده بود.

مناطق آتشفشانی همچون «قلعه حسن علی» در راین کرمان،«شهسواران» در منطقه خاش،«عاج بالا و عاج پایین» و «مساهیم» در شهربابک کرمان،«ارنان» در یزد،«درفک» در گیلان و مناطقی در استان زنجان و غیره (که بر طبق تعریف کوه و آتشفشان از نظر فدراسیون کوهنوردی و سازمان زمین شناسی جزو قلل آتشفشانی نبوده) و در نهایت جزو فهرست پروژه قرار نگرفتند.

این پروژه که با پشتیبانی ۵ هیات استانی (گیلان، قزوین، اصفهان، سمنان و کرمانشاه) و با شعار «کوهها، آخرین ایستگاه حفظ محیط زیست در جهان» انجام و در وزارت ورزش و فدراسیون کوهنوردی ایران ثبت گردید ؛ طرحی است که معرفی کوهها بر اساس جنس کوه بوده ؛ پیشنهاد میکند کوهنوردانی که در «هر بازه زمانی و به هر تعداد که در آینده باشند» موفق به انجام لیست قله های آتشفشانی ایران شوند از سوی فدراسیون کوهنوردی مدال،تندیس و لوح تقدیری بنام «ماگما» دریافت کنند.

### در اینجا جا دارد با بیان فواید کلی آتشفشان ، دو پروژه ققنوس و ماگما باهم مقایسه شوند :

«فواید کلی آتشفشانها»
آزاد شدن انرژی درونی زمین،تشکیل خاک مرغوب کشاورزی،تشکیل معادن آهن و مس،تشکیل چشمه های آب گرم معدنی، استفاده از مواد شیمیایی آتشفشانها مانند گوگرد و…
«فواید پروژه ماگما نسبت به پروژه ۳۱ قله»:
۱) ثابت بودن کوهها بدور از آنکه در حال حاضر در چه استانی قرار دارند و یا در آینده جزو چه استانی می گردند.
۲) کمتر بودن تعداد قله ها که ممکن است باعث جذب بیشتر کوهنوردان گردد.
۳) دربرداشتن هزینه کمتر.

نکته :
از آنجا که ایده این پروژه از طرح صعود به هفت قله بلند آتشفشانی هفت قاره جهان گرفته شده،لیست این قلل نیز ارایه میشود :

در پایان این پروژه را به «عظیم قیچی ساز» به مناسبت ورود اولین ایرانی به باشگاه هشت هزاری های جهان در سال ۹۶ تقدیم کرده و یادآور میشویم : امیدواریم فدراسیون کوهنوردی ایران نیز همانند هیاتهای کوهنوردی استانها، جایگاه خاصی برای پروژه های تحقیقاتی در آینده در نظر بگیرد و در معرفی این پروژه های کوهنوردی ملی به جهانیان کوشا باشد.

نکته :
در آینده ممکن است به دلیل تغییر در تعریف کوه و آتشفشان از نظر فدراسیونی یا تحقیقات زمین شناسی قله های دیگری به جدول افزوده شود.
باشد که انگیزه ای برای تحقیق بیشتر گردد.

فاطمه نظری فرد

   بهمن ۱۳۹۶