آیا تا به حال از خود پرسیده اید تا چه حد با کویرهای ایران آشنائید؟!
آیا می‌دانید تا کنون مسیرهای بسیاری توسط ورزشکاران کویرپیما به ویژه کوه‌نوردان در کویرهای ایران به شکل پیاده‌ بدون استفاده از هیچ وسیله‌ی نقلیه‌ای ، پیمایش شده است.

با اطلاعاتی که در دست هست ، قدمت این پیمایش‌ها به اوایل دهه‌ی پنجاه شمسی یعنی حدود ۴۵ سال پیش می‌رسد.
اولین کویرپیمائی‌ها توسط گروه‌های دانشجوئی و گروه‌های کوه‌نوردی قبل از انقلاب در کویرهای مهم ایران (لوت) و (دشت کویر) رخ داده است.
هر چند سابقه کویرپیمائی در کشور که نیمی از مساحت آن را کویر و بیابان تشکیل داده است به قرن‌های گذشته می‌رسد ولی همه می‌دانیم که در آن زمان کویرپیمائی با کاروان‌ها و شترهای خاصی انجام می‌شده است.

به دلیل قرار گرفتن ایران در مسیر(راه ابریشم) کاروان سراهای بسیاری در دوره شاه عباس صفوی و قبل از آن در بیابان‌ها و حاشیه کویرهای کشور ساخته شده که به قولی ، تعداد آن‌ها ۹۹۹ عدد می‌باشد. آثار این کاروان‌سراها در جای جای ایران قابل مشاهده است.
شاید موثق‌ترین مدرک قابل ارائه کتاب ارزشمند «کویرهای ایران» به قلم سیاح سوئدی سوِن هیدن « Sven Heden» می‌باشد که اکثر کویرهای ایران را در قرن نوزده پیمایش کرده و کتاب ارزشمند خود را با نام اصلی «از راه زمین به سوی هندوستان»نگاشت که در ایران به نام کویرهای ایران توسط پرویز رجبی به فارسی برگردانده شد…

کویرپیمائی طولانی بیش از یک روز ، دست کمی از یک برنامه نفس‌گیر کوه‌نوردی ندارد.
حمل کوله سنگین با تمام تجهیزات به همراه آب کافی در بسترهای گوناگون کویر در حالی که باید ۳ تا ۵ کیلومتر در ساعت پیمایش گردد آن هم در هوائی که گاهاً بین ۴۰ تا ۱۰ درجه سانتی‌گراد متغیر است (البته فقط در آبان و آذرماه)کار ساده‌ای نیست که مطمئناً فردی ورزشکار می‌تواند از پس آن برآید.
بعد از سال‌ها که کویرهای گوناگونی را در کشور عزیزمان ایران پیموده‌ام برآن شدم تا مسیرهائی را که تاکنون پیمایش و یا شناسائی کرده‌ام به شما دوستان و علاقه‌مندان معرفی نمایم تا شاید مانند من به اجرای این‌گونه برنامه‌ها جذب شوید و با یکی از پدیده‌های اعجاب‌انگیز این کره خاکی که در یک جمله احساسات گوناگونی را به دلیل نوع خاص آب و هوا و مناظر بی‌بدیل در انسان ایجاد می‌کند ، بیشتر آشنا شوید.

هرچند با پیشرفت تکنولوژی درخصوص ساخت اتومبیل‌های دودیفرانسیل (Off Road) شاید بتوان برخی از این مسیرها را با ماشین طی کرد ولی حس و حالی که با یک خستگی ورزشی در یک کویرپیما به وجود می‌آید به هیج وجه قابل قیاس با حس کسی نیست که در اتومبیلی نشسته و فقط از آن مکان‌ها عبور می‌کند.
نکته آخر این‌که باید توجه کرد کویر با بیابان فرقی اساسی دارد.
کویر جایی‌ست که تشکیل شده از پوسته‌های نمکی و رُسی به شکل شوره‌زار و تپه‌های شنی (رَمل) ولی بیابان دارای پوسته‌های زنده‌تری است که می‌توان آثار حیات بسیاری مانند گیاه و جانوران گوناگونی را در آنجا مشاهده کرد…
برعکس کویر که هر چه به قلب آن نزدیک می‌شویم ، گوئی همه چیز دست به دست هم می‌دهد تا دریابیم آن مکان به هیچ روی جائی برای زندگی انسان دیروز ، امروز و فردا نخواهد بود.

حال با هم مروری داریم بر مسیرهای قابل پیمایش کویرهای ایران :

۱- مسیر طرود به عروسان
از قلب کویر مرکزی ایران (دشت کویر) به طول ۱۵۰ کیلومتر می‌گذرد و دو روستای حاشیه شمالی و جنوبی آن را به هم متصل می‌کند.در سال ۱۳۶۱ در قالب تیمی به سرپرستی زنده یاد جلال رابوکی این مسیر را طی کردیم که در صورت تمایل می‌توانید گزارش آن را در سایت باشگاه اسپیلت (اینجا) ببینید.

۲- مسیر طرود به معلمان و جندق
به طول ۱۸۰ کیلومتر و موازی با مسیر بالا
در سال ۱۳۶۰ که این مسیر را پیمودیم ، جاده‌ای نداشت . هم‌اکنون جاده‌ای آسفالت در این مسیر احداث شده است که پیشنهاد می شود حتماً از این مسیر عبور کنید و از نزدیک بسترهای گوناگون کویر مرکزی ایران را مشاهده نمائید.

۳- حوض سلطان
در ۵۰ کیلومتری جاده قم – تهران سمت شرق کویری را می بینیم که نام آن حوض سلطان است که البته برخی به اشتباه آن را کویر قم یا دریاچه قم می‌نامند. با یک برنامه یک روزه در فصل مناسب می‌توان از شمال تا جنوب این کویر نمکی را پیمود.

۴- مرنجاب و دریاچه قم
مجموعه بی‌نظیر و دیدنی مرنجاب که شامل بستر نمکی دریاچه قم – تپه های رملی – کاروان سرای مرنجاب و …که در شمال شرقی کاشان (آران و بیدگل) واقع است. با یک برنامه دوروزه از تهران می‌توان برنامه کویرنوردی مناسب و کاملی را در این منطقه اجرا کرد.

۵- کویر دق سرخ(اردستان)
این کویر ۷۰۰ کیلومتر مربعی در شرق شهرستان زواره واقع است که بستری نمکی و رُسی دارد . نکته جالب این کویر وجود یک رمل بلند دویست متری در وسط آن است.این کویر را می‌توان در ۴۰ الی ۵۰ کیلومتر پیمایش و در دو روز ، البته از تهران اجرا کرد.

۶- کویرابرکوه (ابرقو)
بین شیراز و یزد واقع است . با یک برنامه توأم با شب‌مانی می توان از شهرستان ابرکوه وارد این کویر شد و از شمال آن خارج شد.
بیشتر سطح این کویر به شکل کال (فرو رفتگی و برآمدگی) می‌باشد.

۷- کویر بافق(در انجیر)
کویری کوچک و زیبا در نزدیکی شهرستان بافق و شرق یزد که نمک‌زار و رُسی است .
در مواقع بارانی پیمایش در چنین بسترهایی بسیار مشکل و طاقت‌فرساست.

۸- کویر لوت (کلوت‌ها)
کویرعظیم لوت به دلیل قرار گرفتن در نزدیکی مرز شرقی ایران و نا امنی‌هائی که گریبانش را گرفته است بسیار کم پیمایش شده ولی مهم‌ترین قسمت آن کلوت‌ها برای همگان قابل دسترسی است. (پیمایش ۴۰ کیلومتری )
برج‌ها و ستون‌های(گِلی – رُسی) کلوت‌ها در جهان یک اتفاق و حادثه‌ای کم نظیر در کویرها می‌باشد که شاید جزو ده مکان دیدنی (طبیعی)اول و مهم کشور است.

۹- کویر ریگ جن
مخوف‌ترین و پهناورترین کویر ریگی ایران در جنوب غربی دشت کویر که اشخاص اندکی موفق به عبور از آن شده‌اند. شرق این کویر به منطقه جندق و غرب آن به منطقه مرنجاب می‌رسد.

۱۰- کویرهای اطراف خور و بیابانک
مجموعه‌ کویرهای اطراف این شهرستان همگی دیدنی و قابل پیمایش است. مسیر محمدآباد کوزه‌گر به عروسان و به مصر و فرحزاد و جندق به طول ۸۰ کیلومتر در شمال ، کویرهای اطراف روستاهای گرمه ، رُباطِ پشت ِبادام و بیاضه در جنوب مسیرهای قابل پیمایش بسیاری دارد.

۱۱- کویر حاج علی‌قلی (دامغان)
این کویر در جنوب شاهرود و دامغان قرار دارد.
عبور شرقی – غربی آن به طول ۷۰ کیلومتر یکی از مسیرهای جالب و متنوع دو روزه کویرنوردی است.

۱۲- دُمِ ریگ جن
از شهرستان چوپانان و روستای همت آباد می‌توان به دُمِ ریگ جن وارد شد و برنامه‌های دو روزه‌ای را در تپه‌های رملی بسیار با شکوه آنجا اجرا کرد. همان‌طور که از نام آن پیداست این قسمت به شکل جدا افتاده‌ای از کویر اصلی ریگ جن هست که در جنوب غربی جندق واقع شده است .

۱۳- کویر سیاه کوه (عـَقدا)
نام سیاه‌کوه را می‌توان بسیار در فرهنگ کویرها و کوه‌های ایران پیدا کرد. کویر عـَقدا یا سیاه‌کوه در شمال شهرستان اردکان واقع است که شوره‌زاری شرقی-غربی است. خط راه‌آهن (یزد-زواره) از نزدیکی این کویر عبور می‌کند.

۱۴- کویر طبس
این کویر پهناور در جنوب شهرستان طبس است که کمتر مورد پیمایش قرار گرفته است.

۱۵- کویر حـَلوان
شهرستان حـَلوان در استان خراسان جنوبی واقع است . غرب این شهرستان مجاور (جنوب شرقی) دشت کویر است . مسیر عروسان به حـَلوان یکی از برنامه‌های طولانی و طاقت فرسای کویرنوردی‌ست . با اطلاعاتی که در دست است تا کنون فقط توسط یک تیم پیمایش شده است.

۱۶- کویرنمک یا (بجستان)
این کویر در جنوب شهرستان بـَردِسکن و شمال غربی شهرستان بجستان قرار دارد . مرکز این کویر نمکی و اطراف آن رُسی و شنی است و به شکل شرقی – غربی می باشد.

۱۷- کویر مزینان یا (بیارجـُمـَند)
باز هم دشت کویر و این بار شمال شرقی آن و جنوب کوه‌های شهرستان بیارجـُمـَند . این کویر از سمت جنوب و غرب بی انتها و طولانی‌ست. در بسیاری از نقشه‌ها نام این کویر را مزینان نامیده‌اند.

با جستجویی در سایت باشگاه اسپیلت www.espilat.com و سایت‌های دیگری چون سایت ارزشمند کویر و بیابان‌های ایران و همچنین سایت‌های مشابه ، می‌توانید گزارش برنامه‌های متعددی از پیمایش برخی مسیرهای بالا را بیابید.

پی‌نویس : 
با جستجویی که انجام دادم متأسفانه نقشه‌ای جامع که تمام مسیرهای بالا را منعکس کند ، نیافتم . بنابراین نقشه‌ای دستی از کویرهای بالا ترسیم کردم که در باشگاه موجود است.

                                                                                               ذبیح اله حمیدی
                                                                                                      آبان ۹۴