علم کوه قله ای در شمال ایران است که دومین قله بلند ایران پس از دماوند می باشد.

این قله که در منطقه تخت سلیمان در شهرستان کلاردشت استان مازندران واقع گردیده به “آلپ ایران” نیز معروف است.

بیشتر شهرت این کوه به خاطر دیواره‌ای‌ست که در دامنه شمالی آن قرار دارد و دارای فنّی‌ترین و سخت‌ترین مسیرهای سنگ‌نوردی و دیواره‌نوردی در ایران است.

علم‌کوه در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی شهرستان کلاردشت و در استان مازندران واقع گردیده.

کلاردشت نزدیک‌ترین شهر استان مازندران به این منطقه و پراچان و طالقان نزدیکترین شهرها در استان البرز به علم‌کوه هستند.

این ناحیه بزرگ کوهستانی از شمال به کلاردشت و سواحل دریای خزر، از شرق به دره رودخانه کرج چالوس، از غرب به منطقه الموت و سه هزار و از جنوب به منطقه طالقان محدود می شود.

یخچال های بسیاری از جمله یخچال های علم چال، سرچال، اسپیلت، تخت سلیمان، مرجیکش، خرسان و … در این منطقه قرار دارند از این رو می توان این منطقه را بزرگترین ناحیه کوهستانی یخچالی ایران نام برد.

با توجه به ارتباط علم کوه با کوه‌های اطراف و وجود دیواره و گرده، برای رسیدن به آن راه‌های بسیاری وجود دارد.

مسیرهای رایج صعود به علم کوه را می‌توان به؛

یک مسیر کوهپیمایی جنوبی، یک مسیر کوهپیمایی شمال شرقی، یک مسیر کوهنوردی شمالی و یک مسیر دیواره‌نوردی تقسیم‌بندی کرد.

مسیر جبهه جنوبی؛

مسیر کوهپیمایی که از رودبارک آغاز می‌شود و با گذر از ونداربن، تنگ گلو و حصار چال از سمت جنوبی به قله علم‌کوه می‌رسد، ساده‌ترین مسیر صعود به قله است؛ که معمولاً با شب مانی در دشت حصار چال همراه است.

مسیر جبهه شمال شرقی؛

مسیر کوهپیمایی شرقی هم از رودبارک آغاز می‌شود و با گذر از ونداربن، پناهگاه سرچال، علم‌چال و گردنه سیاه سنگ از سمت شرق به قله علم‌کوه می‌رسد. این مسیر به عنوان یکی از سخت‌ترین مسیرهای کوهپیمایی در ایران محسوب می‌شود و غالباً با یک شب مانی در پناهگاه سرچال همراه است.

مسیر گرده آلمان‌ها؛

مسیر کوهنوردی که از رودبارک آغاز می‌شود و با گذر از ونداربن، پناهگاه سرچال، علم‌چال و گرده آلمان‌ها دقیقاً از سمت شمال به قله علم‌کوه می‌رسد. این مسیر از لحاظ زمانی کوتاه‌تر از مسیر سیاه سنگ است ولی نیازمند ابزار فنی می‌باشد و مانند آن، غالباً با یک شب مانی در پناهگاه سرچال همراه است.

مسیر دیواره شمالی؛

مسیر دیواره‌نوردی هم از رودبارک آغاز می‌شود و با گذر از ونداربن، پناهگاه سرچال، علم‌چال و دیواره شمالی از مسیرهای متنوع دیواره به قله می‌رسد.

این منطقه دارای ۴۷ قله بالای ۴۰۰۰ متری است و بلندترین قله این منطقه قله علم کوه با ارتفاع ۴۸۵۰ متر می باشد.

در جبهه شمالی این قله، دیواره‌ گرانیتی به طول ۶۵۰ یا ۵۵۰ متر وجود دارد که یکی از زیباترین و مشکل‌ترین دیواره‌های دنیا به‌شمار می‌رود.

اگر جایی ارتفاع ۸۰۰ متر برای این دیواره ذکر شده، اشتباه نیست چرا که یخچال علم چال به ارتفاع تقریبی – میانگین ۴۰۵۰ متر در پای این دیواره با شیب نسبتاً تندی به آن رسیده‌است؛ و ارتفاع تقریبی ۸۰۰ متر که بعضاً در منابع ذکر شده با احتساب این قسمت می‌باشد.

جنس این دیواره از نوع لوکوگرانیت (Leucogranite) متخلخل و به رنگ حنایی روشن است.

این سنگ ها عموماً در کوهزایی های ناشی از برخورد دو صفحه ی قاره ای شکل می گیرند. در کمربند کوهزایی آلپ-هیمالیا که البرز نیز جزئی از آن به حساب می آید، به وفور از این توده های لوکوگرانیتی دیده می شود. دیواره های عظیم و بلند این کوه به دلیل سختی و استحکام سنگ آن در برابر عوامل طبیعی از جمله فرسایش است.

از دیر باز قله علم کوه و دیواره آن مورد توجه کوهنوردان بوده‌است. نه تنها کوهنوردان ایرانی، بلکه کوهنوردان آلمانی، فرانسوی، انگلیسی، ایتالیایی و… نیز بر روی مسیرهای متعدد این دیواره صعود انجام داده‌اند. مسیر گرده آلمان‌ها-فرانسوی‌ها از اولین مسیرهای گشوده شده روی گرده این دیواره می‌باشد.

از مسیرهای روی دیواره اصلی می‌توان به مسیرهای زیر اشاره کرد:

هاری روست – علایی – نجاح، فرانسوی‌ها ۴۸، لهستانی‌ها ۵۰، لهستانی‌ها ۵۲، همدانی‌ها، آرش، کرمانشاهی‌ها، ایتالیایی‌ها، قزوینی‌ها، تبریزی‌ها، کرجی‌ها و اراکی‌ها

*در سال ۱۳۱۵ یک گروه آلمانی به سرپرستی اشتیناور (Steinauer) و گورتر (Gorter) از طریق طالقان صعود خود به علم کوه را انجام دادند که مسیر صعود فنی آن ها به مسیر گرده آلمان ها معروف است.

علی رغم درجه صعود پایین چند ویژگی گرده آلمان ها که باعث می شود حتی از برخی مسیرهای دیواره نوردی هم چالشی تر باشد به این شرح است:

۱– نوع سنگ و ریزشی بودن آن (پاندولی در دیواره ها عموماً نسبت به گرده آلمان ها ایمن تر است)

۲– نام بزرگ و با ابهت علم کوه (با توجه به فعالیت های گسترده بهترین دیواره نوردان و کوهنوردان ایران در این منطقه)

۳– فاصله زیاد میانی ها

۴– ارتفاع بالا

۵– دستیابی سخت به ابتدای گرده مخصوصا در زمستان

۶– یخ زدگی بعضی قسمت های مسیر و سرمای هوا

۷– حوادث و تلفات زیاد

بهترین زمان صعود به علم کوه نیمه دوم تیر تا نیمه دوم مرداد است. پاییز و زمستان علم کوه با برف سنگین، طوفان و ریزش متوالی بهمن‌های سنگین همراه است بهار هر سال نیز این وضعیت ادامه دارد.

شرح برنامه :

روزاول (چهارشنبه ۳۱ مرداد ۱۴۰۳) طبق برنامه ریزی که استاد ظهوری و آقای پیروزرام انجام داده بودند قرار بود ساعت ۱ بامداد زیرپل سیدخندان همگی جمع شده و از آنجا استارت حرکت بزنیم .اما ساعت ۹ شب به دلیل مسدود بودن جاده چالوس و آزاد راه شمال برنامه به ساعت ۱۱:۳۰ و از جاده هراز تغییر کرد. تیم ۹ نفره که در دو دستگاه اتومبیل تقسیم شدیم به سمت کلاردشت حرکت کردیم .

لحظه طلوع خورشید کنار ساحل دریای نوشهربودیم وکنارهم آن لحظه ازمنظره لذت بردیم .

ساعت ۷صبح به قرارگاه ونداربن رسیدیم. بعد ازوزن کشی کوله ها و تحویل بارها و صرف صبحانه و گرفت عکس یادگاری ساعت ۹:۱۵ با کوله های سبک به سمت پناهگاه سرچال حرکت کردیم .

بعد از گذشتن از رودخانه با پل چوبی باریک به مسیرمان ادامه دادیم تا به منطقه بریر ( گوسفندسرا ) رسیدیم . در ادامه کشتی سنگ نمایان شد. زیر سایه کشتی سنگ استراحت کوتاهی کردیم و دوباره ادامه مسیر دادیم. دومین استراحت درمسیرسرچال ساعت ۱۱:۴۰ بعد از گذشتن ازکنگلک پایین وکنگلک بالا و لیزونک ها بود.ما که اولین صعودمان به علم کوه از گرده آلمانها بود سرخوش از صعودی لذت بخش در طول مسیر به لحظه صعود و هیجان مسیر گرده آلمان ها فکر می کردیم .

پس از آخرین استراحت که ساعت ۱۳:۴۰ بود با انگیزه بیشترادامه دادیم تا سرانجام پناهگاه سرچال و قله های رفیع علم کوه وتخت سلیمان خودنمایی کردند.

پناهگاه سرچال در ارتفاع ۳۸۰۰ متر توسط فدراسیون کوهنوردی ساخته شده و از امکانات نسبتا خوبی برخوردار است از جمله پنل خورشیدی برق، لوله کشی آب (چشمه) ، سرویس بهداشتی ،تخت های دو طبقه ( نیاز به کیسه خواب و زیر انداز دارد.)

بعد ازصرف نهار و استراحت و تعویض لباس ساعت ۱۷:۳۰ برای مرورعملی برخی نکات فنی صعودگرده توسط استادظهوری درکنار پناهگاه سرچال جمع شدیم. بعد ازاتمام مطالب به پناهگاه برگشتیم .شب را درپناهگاه استراحت کردیم و ساعت ۳صبح روز دوم به سمت علم چال به راه افتادیم .مسیر صعود را از کنار قله میان سه چال پیش گرفتیم قله میان سه چال که از نام آن پیداست میان سرچال علم چال و حصارچال واقع شده و خط الراس آن به قله تخت سلیمان و شانه کوه می رسد.

در مسیرعلم چال پناهگاه خرابه و سکوی آرش را مشاهده کردیم تعدادی چادر دیواره نوردان در محل کمپ نیز وجود داشت همچنین برف چال پایین سیاه سنگ را مشاهده کردیم که به علت حجم کم برف تصمیم گرفتیم ازمسیرسیاه سنگ فرود بیاییم.به مسیرادامه دادیم تا یال شانه کوه و مسیر گرده آلمانها رخ نمایی کرد . پس از استراحت تجهیزات فنی را پوشیده وساعت ۸ صبح پنجشنبه از ابتدای گرده صعود خود را آغاز کردیم .  

مسیر از سمت راست و از روی یک شکاف باریک ادامه پیدا می کند که این طول اول رو دست به سنگ رد کردیم وساعت ۹:۴۵ رسیدیم به اولین کراکس مسیرکه دورکابی است. زیر دو رکابی کارگاه گرفتیم تا مسیر را رد کنیم. درین قسمت یک تیم به سرعت خودشان را به ما رساندند تا جلوتر از ما کراکس را رد کنند ولی متاسفانه به علت نداشتن آمادگی و کند بودن سه نفر آخرتیم جلویی – تیم ما یک ساعت و نیم معطل شد و عملا هیچ حرکتی نمی توانستیم انجام دهیم و منتظرماندیم تا رد شوند و زمان ازدست دادیم.سرانجام با راهنمایی استاد ظهوری و کمک به تک تک آنها تیم رد شد و ما نیز به صعود ادامه دادیم.دو رکابی یک شکاف است که قابل ابزارگذاری است با الویت ایمنی دورکابی را به صورت مصنوعی صعود کردیم. نیم طول بعدی تا بالای دو رکابی فری صعود شد. با عبور ازمسیربه سمت راست به سه رکابی رسیدیم ( که کراکس دوم بود )با استفاده از پله های آهنی موجود ازین منطقه نیز عبور کردیم و به کراکس سوم و تراورس بزرگ (که زیر تک رکابی بود) رسیدیم از اینجا به بعد دو یا سه طول فری صعود شد تا سه طول قبل از سنگ سماور و بعد دو طول تا قله یه قسمت هم در همان فری -فرود و صعود داشتیم یعنی بیش از سه طول صعود آزاد نیم طول فرود همچنین درچهارطول از صعود. طول زیر سنگ سماور را نیز رد کردیم.

طول آخرخروجی گرده با گذاشتن یک فرند مسیر را صعود کرده و ساعت ۱۹:۴۵ به خروجی گرده رسیدیم. پس از بازکردن تجهیزات فنی به علت تاریک شدن هوا تصمیم گرفته شد که شب را درجانپناه خرسان شبمانی کنیم و به سمت قله حرکت کنیم. در طول مسیر صعود در انتهای تمامی طول ها با همکاری نفر آخر طناب جمع و به بالا آورده میشد. این هماهنگی با کمک همدلی و همکاری آقایان تیم انجام میشد.

جانپناه خرسان یک اتاقک نارنجی رنگ و آهنی بود که هیچ امکاناتی نداشت. کف جانپناه خیس و سرد بود. مهمتر از این در هم نداشت. یک در جدا شده که با هایل کردن دو میله آهنی و گذاشتن سنگ جلویش سعی کردیم ازسرما و باد شدید درامان باشیم . متاسفانه دو کوهنورد که از مسیرهمدانیها صعود کرده بودند و یکی از آنها آسیب دیده بود با هول دادن در باعث ترس و اضطراب ما شدند و اینکه دو میله ای که برای ثابت نگه داشتن در گذاشته بودیم روی پای دو نفراز همنوردانمان افتاد که خوشبختانه آسیب جدی به ایشان وارد نشد- البته ناگفته نماند حضورما وتلاش برای ارتباط با هلال احمر و امداد قرارگاه ونداربن برای آن دو نفر دلگرم کننده بود.

لازم به ذکراست کوهنوردانی که به جانپناه خرسان میروند به این نکته توجه داشته باشند.

سرانجام با گذراندن شب سخت و بی خوابی درجانپناه صبح روز جمعه ساعت ۶ به سمت قله حرکت کردیم و در ساعت ۸ صبح قله علم کوه صعود شد. به علت ازدحام بیش از حد کوهنوردان روی قله سریع عکس یادگاری را گرفتیم وازسیاه سنگ ها مسیر فرود به سمت پناهگاه سرچال را پیش گرفتیم . ساعت ۱۰کنار جانپناه سیاه سنگ ها استراحت کردیم و در ادامه ساعت ۱۲ کل تیم پس از فرود از سیاه سنگها وعبور از شن اسکی سخت به سلامت به کف علم چال رسید.

ساعت ۱۴ به پناهگاه سرچال رسیدیم بعد از استراحت و صرف ناهار و جمع کردن کوله بارها ساعت ۱۸ مسیر فرود از پناهگاه سرچال بسمت پایگاه ونداربن را شروع کردیم و سرانجام این برنامه ساعت ۲۲ دراقامتگاه ونداربن به پایان رسید.

بلافاصله ماشین‌ها را از پارکینگ دراوردیم و به سمت تهران حرکت کردیم.

مشخصات برنامه:

* پیمایش کل برنامه از ونداربن به ونداربن ۲۵ کیلومتر

* ۸ کیلومتر از ونداربن به سرچال

* ۱۵کیلومتر ازسیاه سنگ ها تا پناهگاه سرچال

* مجموع ارتفاع صعود شده:۲۶۵۰ متر

* ارتفاع شهرکلاردشت ۱۲۰۰متر

* ارتفاع ونداربن ۲۲۰۰ متر

* پناهگاه سرچال ۳۷۰۰ متر

* قله سیاه سنگ ۴۶۲۰ متر

* جانپناه سیاه سنگ ۴۵۶۰ متر

* ارتفاع ونداربن: ۲۲۰۰ متر

* ارتفاع قله:۴۸۵۰ متر

جانپناه ها و محل های تامین آب :

۱٫قرارگاه ونداربن ۲٫سنگ کشتی ( دوساعت از قرارگاه ) ۳٫ چشمه جلوی سیاه کمان (۴ساعت و نیم از قرارگاه) ۴٫ چشمه پناهگاه سرچال

مکان های مناسب کمپ و شبمانی :

*قرارگاه ونداربن

*پناهگاه سرچال

*علم چال

*دشت حصارچال

*قرارگاه رودبارک

 به دلیل داشتن کوله بارهای سنگین از ونداربن تا سرچال و بالعکس از قاطر استفاده شد .

وسایل و ابزارآلات فنی مورد استفاده:

*دو حلقه طناب ۸/۹ ۸۵۰ متری

*کیل یک ست ۱۰ تایی

*آچارکیل

*فرند یک ست ۶ تایی

*کوییک درا ۱۷ عدد

*پله رکاب یک جفت 

*پارکاب ۱ عدد

*کارابین پیچ هر نفر۴ عدد

*هارنس

*هلمت (کلاه کاسک سنگنوردی )

*کفش اسپورتکس

*طناب انفرادی   

*تسمه ۱۲۰ هر نفر دو عدد

*ابزار حمایت (ریورسو)

*بلوک پروسیک

*یومار

پوشش گیاهی منطقه:

ارس خزنده ، گیاهان بالشتکی مثل کلاه میرحسن چوبک و گون

 پوشش جانوری منطقه:

کل و بز ، خرس قهوه ای ،پلنگ ، گرگ ، شغال ، روباه ، کبک دری و معمولی

وضعیت آنتن دهی:

همراه اول در قرارگاه ونداربن سمت چپ و پشت پناهگاه سرچال

اعضای شرکت کننده :

آقایان : سهند ظهوری «سرپرست و مربی» ، بهنام پیروزرام «مربی تیم» – سجاد اصغری خواه – محمدخلیلی راد – امیرسرافرازی

خانمها : مهنازصالحی ، مهسا الفتی ، هانیه نسل سهراب ، زینب قلی زاده

 

گزارش از مهناز صالحی

عکس ها از گالری اسپیلت

کشتی سنگ

ابتدای مسیر گرده آلمان ها

 

کراکس اول دورکابی

 

سه رکابی – کراکس دوم

 

نمای سنگ سماور

 

نمای سنگ اتوبوس

 

صعود تیم به قله علم کوه

 

جانپناه خرسان